Review: Φωτιά του Πολυχρόνη Κουτσάκη

Κείμενο: Μαρία Μπακάρα
Επιμέλεια: Χρύσα Βασιλείου

“Έχεις ευθύνη. Δεν κυβερνάς πια μονάχα τη μικρή ασήμαντη ύπαρξή σου.
 Είσαι μια ζαριά όπου για μια στιγμή παίζεται η μοίρα του σογιού σου”.
Ασκητική – Ν. Καζαντζάκης

Αρχίζοντας την ανάγνωση ενός ακόμα βιβλίου του Πολυχρόνη Κουτσάκη, θεωρούσα δεδομένο ότι θα μου αρέσει. Αναγνωρίζω πως δεν μπορώ να είμαι αντικειμενική, καθώς πρόκειται για τον αγαπημένο μου σύγχρονο συγγραφέα, τα βιβλία του οποίου πάντα με ενθουσιάζουν και με κάνουν να σκέφτομαι κριτικά γύρω από τα θέματα τα οποία διαχειρίζεται. Στο βιβλίο του Φωτιά, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, ο Κουτσάκης καταπιάνεται με ένα δύσκολο, περίπλοκο, ακατανόητο θέμα. Τον έρωτα. Αλλά και με ένα άλλο, ακόμα πιο σύνθετο. Την πολιτική στάση.

Ο Θωμάς και η Άννα, οι ήρωες και πρωτοπρόσωποι αφηγητές της Φωτιάς, είναι συνομήλικοι και συμμαθητές. Σε αυτές τις δύο ιδιότητές τους εξαντλούνται όλα τους τα κοινά. Οι πολιτικές τους πεποιθήσεις, ο οικογενειακός και φιλικός τους περίγυρος, η οικονομική τους κατάσταση, η ματιά τους απέναντι στη ζωή είναι εκ διαμέτρου αντίθετα. Ωστόσο, αυτό δεν σταματάει τον έρωτα ανάμεσά τους, γιατί τους ενώνουν η ωμή αλήθεια, η απογυμνωμένη ειλικρίνεια, η φωτιά που καίει δυο νεαρές καρδιές που καταπιέζονται από το περιβάλλον και τα “πρέπει”. Ο Θωμάς και η Άννα αφήνονται στη φωτιά του έρωτά τους – μέχρι που μια άλλη φωτιά, αυτή που ξεσπάει σε μια τράπεζα στο κέντρο της Αθήνας, καίει τις ζωές τους.

Η Roberta Seelinger Trites, έχοντας εντρυφήσει στο εφηβικό μυθιστόρημα, αναφέρει τον σπουδαίο ρόλο που διαδραματίζει στη μετάβαση του ατόμου από την εφηβεία στην ενηλικίωση. Η ίδια μάλιστα θεωρεί ότι βασικός στόχος του εφηβικού μυθιστορήματος, αποδέκτης του οποίου είναι ο έφηβος και ο νεαρός ενήλικας αναγνώστης, είναι η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, με σκοπό το φυσιολογικό πέρασμα του εφήβου από τον κόσμο της αθωότητας στον κόσμο της υπευθυνότητας και της ανεξαρτησίας [1]. Ο Πολυχρόνης Κουτσάκης δεδομένα γνωρίζει την εφηβική ψυχή όσο λίγοι συγγραφείς – απόδειξη η Τριλογία της Κρήτης (για την οποία τιμήθηκε και με Κρατικό Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Βιβλίου,). Χτίζει τους ήρωές του με τέτοιον τρόπο, ώστε να καταλαβαίνουμε απόλυτα τις ψυχικές διακυμάνσεις τους και τις έντονες εσωτερικές τους πάλες. Προσδίδει στους πρωταγωνιστές του χαρακτηριστικά και δεδομένα στη ζωή τους, τα οποία έχουν πολλές αναγνώσεις και θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν με μια δεύτερη ανάγνωση, στον δρόμο μιας πρώτης κατανόησης της περίπλοκης εφηβικής ψυχοσύνθεσης.

Αυτό που εκτιμώ απίστευτα στα βιβλία ενηλικίωσης του Κουτσάκη είναι η έλλειψη προσποίησης. Δεν νομίζει ότι γνωρίζει τα παιδιά και τους εφήβους, δεδομένα τα γνωρίζει. Δεν κρύβεται πίσω από το δάχτυλό του φυσικοποιόντας συμπεριφορές τις οποίες οι έφηβοι απορρίπτουν. Δεν χρησιμοποιεί ενήλικη γλώσσα ώστε να ωραιοποιήσει τους διαλόγους και τις πράξεις των νεαρών ηρώων των βιβλίων του. Γράφει την αλήθεια των εφηβικών σκέψεων και παρουσιάζει τα όσα καίνε τις καρδιές τους. Μπορεί ως ενήλικοι να δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε -κάποιες φορές αρνούμαστε να τη δούμε- την αλήθεια των εφήβων, αλλά ο Κουτσάκης δεν εθελοτυφλεί. Οι νεαροί ήρωές του είναι πολιτικοποιημένοι, ξεροκέφαλοι, εχθροί με τους γονείς και τους δασκάλους τους, βίαιοι, διαβασμένοι, εραστές και, κυρίως, έχουν απομυθοποιήσει τους παντογνώστες ενήλικες. Και κάποιες φορές, ίσως γνωρίζουν το καλό και το κακό καλύτερα από τα όσα τους λένε οι οικογένειές τους.

Πρόκειται λοιπόν για ένα slow burn romance δύο νεαρών, που ερωτεύονται ενώ τσακώνονται για τις πολιτικές τους αποφάσεις, ακούγοντας αγαπημένες μουσικές και διαβάζοντας εμβληματικά βιβλία. Όμως η Φωτιά δεν αφορά μόνο τον έρωτα και τις ψυχές, αλλά και το ποιοι είμαστε όταν έχει καεί το προσωπείο μας.  

Όταν διάβασα την περίληψη του βιβλίου Φωτιά, οι θύμισες ξύπνησαν και καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης η αγωνία για τις εξελίξεις της ιστορίας με ξεπερνούσε. Δεδομένα, το δικό μου μυαλό με οδήγησε πίσω στον Μάιο του 2010. Ήμουν λίγο μεγαλύτερη από την Άννα και τον Θωμά, όταν έγινε η τραγωδία στην τράπεζα της Marfin. Εκείνες τις ημέρες, η φωτιά της χώρας φούντωσε κι εγώ, ως νεαρή ενήλικη, δεν μπορούσα σίγουρα να αντιληφθώ το πολιτικό υπόβαθρο των γεγονότων. Για εμένα, το μόνο που είχε σημασία ήταν οι εικόνες των ανθρώπων που προσπαθούσαν να σωθούν από τις φλόγες. Οι σκέψεις μου ήταν στις τελευταίες απεγνωσμένες στιγμές τους και στις οικογένειές τους. Πώς πορεύεσαι όταν χάνεις όλα όσα έχουν σημασία για εσένα; Εκείνη η τραγωδία με σημάδεψε, όμως ο καθένας μπορεί να βρει στη Φωτιά τη δική του στιγμή που τον καθόρισε. Ο Πολυχρόνης Κουτσάκης καταφέρνει και δίνει φωνή στα κοινωνικά γεγονότα που σημάδεψαν τη χώρα -οικονομικά, κοινωνικά, δικαστικά- χωρίς να τα χρωματίζει κομματικά.  Παίρνει ξεκάθαρη θέση στο ότι πρέπει να παίρνουμε θέση. Αναλύει με εξαιρετικό τρόπο τα φιλοσοφικά και πολιτικά θεωρήματα των πράξεων και παραδίδει στους αναγνώστες μια πραγματεία για τις ευθύνες μας. Ο Κουτσάκης γνωρίζει πως το “προσωπικό είναι πολιτικό” και μας οδηγεί στο να λογοδοτήσουμε απέναντι στους μόνους που οφείλουμε να λογοδοτήσουμε. Τους συνανθρώπους μας.

Ο κάθε πολίτης φέρει ταυτότητες και ιδιότητες, οι οποίες τον διαφοροποιούν από τον διπλανό του και τον οδηγούν στο να πορεύεται με συγκεκριμένους τρόπους. Αυτό που ονομάζουμε “συλλογικό καλό” και στο όνομά του κάποιες φορές διαπράττονται τραγικά λάθη δεν είναι τόσο μακριά μας, τόσο ξένο. Συλλογικό καλό είναι η καθημερινή μας στάση απέναντι στους συνανθρώπους μας. Είναι το να μην αδικούμε, να λέμε την αλήθεια, να μην υπονομεύουμε, να μην πνίγουμε τη φωνή μας. Όπως όταν ο Θωμάς δεν βάζει στην άκρη το δίκιο του, ακόμα κι εάν είναι μόνος του απέναντι σε όλους. Όπως όταν η Άννα διαλέγει το πιο δύσκολο, μένοντας πιστή όχι στον έρωτα αλλά στο συλλογικό καλό, την ηθική, την ευθύνη της απέναντι στον κόσμο. Με ένα περίεργο τρόπο αυτό το βιβλίο με έκανε να συνδέσω τον έρωτα με την πολιτική στάση. Να σκεφτώ σε σχέση με την ευθύνη τού να πράττεις γενναία τη δύσκολη ώρα. Του να δέχεσαι τις συνέπειες των πράξεων και των επιλογών σου. Του να λες την αλήθεια, ακόμα κι εάν δεν είναι μαζικά αρεστή. Ίσως τότε η φωτιά έχει ελπίδες να σε ζεστάνει χωρίς να σε κάψει.

Για ακόμα μία φορά, ο Πολυχρόνης Κουτσάκης έγραψε ένα εξαιρετικό, καλογραμμένο, δυνατό βιβλίο. Γεμάτο αλήθεια, μυστικά, έρωτα, ανατροπές. Σε κάθε σελίδα του νομίζεις πως ξέρεις τις εξελίξεις, μέχρι που διαπιστώνεις πως δεν γνωρίζεις τίποτα. Όπως σε όλα τα βιβλία του Κουτσάκη, ανακαλύπτεις μουσική που δεν ήξερες, λογοτέχνες που πρέπει να ψάξεις και συναισθήματα που σίγουρα δεν αφορούν μόνο εφήβους. Γιατί η Φωτιά δεν είναι μια ιστορία για εφήβους, αλλά ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης, το οποίο μπορεί να διαβαστεί από όλους τους αναγνώστες, αρκετές φορές. Δεν είναι εύκολο βιβλίο, δεν είναι απλό, δεν έχει μία ανάγνωση. Είναι αυτό που λέει ο τίτλος του: Φωτιά.

[1] Trites, R.S. [2000], Disturbing the universe: Power and repression in adolescent literature.

Το βιβλίο θα το βρείτε εδώ: https://www.kastaniotis.com/catalog/product/view/id/16069/s/fotia/