Κυρία Λαπατά ποιο ήταν το έναυσμα που σας έσπρωξε να ασχοληθείτε με το Ελληνικό στοιχείο της Ιταλίας. Μήπως το γεγονός ότι κι εσείς – ως Ελληνίδα της διασποράς – αποτελέσατε κομμάτι του, έστω και σε έναν άλλον αιώνα;
Είμαι παντρεμένη με Ιταλό και μάλιστα Σάρδο. Έχω ζήσει στη Νάπολη οκτώ χρόνια και κατόπιν στη Σαρδηνία άλλα τέσσερα συνεχόμενα. Από το 2010 μέχρι και σήμερα περνάω τέσσερις μήνες το χρόνο στη Σαρδηνία και οκτώ στην Αθήνα. Όπως αντιλαμβάνεστε έχω «δεσμούς» με την Ιταλία.
Αλλά το έναυσμα ήταν το πρώτο μου μυθιστόρημα «Οι Κόρες Του Νερού» (Εκδόσεις Καστανιώτη) το οποίο αναφέρεται στην ιστορία της οικογένειάς μου (Έλληνες της διασποράς από το 1790). Ξεκίνησα αρχικά κάνοντας μια μεγάλη και σπουδαία έρευνα για τον Ελληνισμό του εξωτερικού – Πόντος, Κωνσταντινούπολη, Βιέννη και Αμβέρσα όπου έζησαν οι πρόγονοί μου -, αλλά ψάχνοντας, ανακάλυψα και έναν άλλο ολόκληρο θησαυρό από ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία των Ελλήνων της Σαρδηνίας και της Σικελίας. Πληροφορίες τις οποίες δεν γνωρίζουμε και ούτε τις μαθαίνουμε στο σχολείο, γιατί η διδασκαλία της ιστορίας επικεντρώνεται στον Ελληνισμό του Πόντου. Καθώς, εκείνη την εποχή ζούσα στη Νάπολη – άλλο ένα ιστορικό κέντρο με πολύ έντονο το ελληνικό στοιχείο -, αποφάσισα να επεκταθώ και να γράψω μια τριλογία για τον Ελληνισμό της διασποράς, αρχίζοντας από τον Πόντο με το μυθιστόρημα «Οι Κόρες Του Νερού», προχωρώντας στη Σαρδηνία και Σικελία με τον μυθιστόρημα «Lacryma Christi» και τελειώνοντας με τη Νάπολη με το μυθιστόρημα «Εις Το Όνομα Της Μητρός». Τα τρία μυθιστορήματα (όλα στις Εκδόσεις Καστανιώτη) είναι αυτοτελή, αλλά έχουν κοινό παρονομαστή τον Ελληνισμό της διασποράς, του οποίου, νιώθω, πως αποτελώ κομμάτι από προγόνους, από προσωπική εμπειρία και από προσωπική άποψη.
Διηγείστε τις ζωές και σκιαγραφείται χαρακτήρες που έζησαν σχεδόν δύο αιώνες νωρίτερα. Πόσο δύσκολη είναι η έρευνα που απαιτείται από εσάς ώστε να είστε ακριβείς στα τελετουργικά, τα ήθη και τα έθιμα της εποχής εκείνης; Σας είναι εύκολο να μπείτε στην ψυχολογία των χαρακτήρων και να κατανοήσετε τα πιστεύω της εποχής;
Για κάθε μυθιστόρημα αρχίζω με μια μεγάλη έρευνα. Πρώτα με βιβλιογραφία, δηλαδή τι έχει γραφτεί για εκείνη την εποχή επιστημονικά, για να είμαι σίγουρη για την ιστορία. Μαζεύω όλες τις ιστορικές πληροφορίες που με ενδιαφέρουν, τις καταγράφω και τις χρησιμοποιώ ως «καμβά» πάνω στην οποία θα πλέξω τη δική μου ιστορία. Κατόπιν προχωρώ σε πολιτισμικά στοιχεία της εποχής που με ενδιαφέρει για τα τελετουργικά, τα ήθη και τα έθιμα, τις καθημερινές συνήθειες, τον τρόπο διαβίωσης, ακόμα και τα ενδύματα, ανατρέχοντας σε μουσεία, σε τύπο και στο διαδίκτυο, γιατί πριν προχωρήσω στην κυρίως ιστορία μου «κτίζω» τους χώρους όπου μέσα τους θα κινηθούν οι ήρωές μου. Όπως αντιλαμβάνεστε, μετά από μια τέτοια έρευνα μού είναι εύκολο να «χαθώ» μέσα στη συγκεκριμένη εποχή και να μπορέσω να την περιγράψω. Είναι μια διαδικασία που θέλει αντοχή και πειθαρχία.
Έχετε δηλώσει πως ως γυναίκα γράφετε για γυναίκες, γιατί «τις γνωρίζετε καλά». Είναι λυτρωτικό, κατά κάποιον τρόπο και για σας την ίδια να αποτυπώνετε τον ψυχισμό της γυναίκας στο χαρτί;
Ναι, είναι αλήθεια. Γράφω για γυναίκες, γιατί τις γνωρίζω καλά, ως γυναίκα και εγώ. Γνωρίζω τον ψυχισμό τους, τις αντιδράσεις τους, τον πόνο τους, τους προβληματισμούς τους. Αυτές είναι ο δικός μου καθρέφτης, γιατί πάντα τα ψυχολογικά θέματα με τα οποία καταπιάνομαι σε κάθε μυθιστόρημά μου είναι αυτά που απασχολούν εμένα προσωπικά τη συγκεκριμένη περίοδο της συγγραφής. Όπως αντιλαμβάνεστε είναι εξαιρετικά λυτρωτικό για μένα να παίρνω αποστάσεις από αυτό που με απασχολεί και κατόπιν να το προβάλω στις πρωταγωνίστριές μου. Έτσι το αποφορτίζω συναισθηματικά. Το βλέπω και το κρίνω με άλλα μάτια.
Στα βιβλία σας, γενικώς, οι γυναίκες υποφέρουν πολύ και αρκετά χρόνια μέχρι να δικαιωθούν και να λυτρωθούν. Πιστεύεται ότι ο άνθρωπος πρέπει να βιώνει καταστάσεις, να γεύεται τις εμπειρίες της ζωής – θετικές ή αρνητικές – και να «παθαίνει» για να φτάσει στην γνώση ή και στην αυτογνωσία;
Πιστεύω πως μόνον ό,τι βιώνουμε πάνω στο «πετσί» μας μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη ζωή. Οι αρνητικές και δύσκολες εμπειρίες είναι αυτές που μας οδηγούν στην επίγνωση. Βέβαια, ο καθένας μας έχει την επιλογή να δώσει όποιο νόημα θέλει σε αυτά που του συμβαίνουν, δηλαδή να δώσει όποιο νόημα θέλει στη ζωή του. Εγώ διαλέγω πάντα να θεωρώ τις αρνητικές εμπειρίες μαθήματα. Είμαι μια παντοτινή μαθήτρια της ζωής!
Τα βιβλία σας βασίζονται σε αληθινές ιστορίες, που σας έχουν μεταφέρει αναγνώστες ή και σε πρόσωπα της οικογένειάς σας, όπως έχετε δηλώσει. Εσάς ποια είναι η ιστορία που αγαπήσατε περισσότερο ή στον αντίποδα, που σας βασάνισε αρκετά μέχρι να τη δείτε ολοκληρωμένη στο χαρτί;
Πάντα βασίζομαι στην ποικιλία της ζωής για να αντλήσω τα θέματά μου. Όλες οι ιστορίες των μυθιστορημάτων μου είναι αληθινές. Συλλέγω τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες, τις ανακυκλώνω και αλλάζω ονόματα. Βλέπετε, η ζωή κατορθώνει να ξεπερνάει τη φαντασία και να με εκπλήσσει ασταμάτητα. Όλες τις ιστορίες των μυθιστορημάτων μου τις έχω «ερωτευθεί» πρώτα και κατόπιν τις έχω καταγράψει στο χαρτί. Εκείνη που ξεχωρίζω για τους πεισματάρικους πρωταγωνιστές της είναι η ιστορία του καινούργιου μυθιστορήματός μου «Η Επιστροφή» (Εκδόσεις Ψυχογιός), αλλά και γιατί τα θέματα που αποτελούν τον άξονα του μυθιστορήματος (θυμός, εκδίκηση ως ανάγκη για δικαιοσύνη, συγχώρεση και λύτρωση) ανήκουν στα δύσκολα. Ο θυμός στα ψυχοφθόρα, η συγχώρεση στα λυτρωτικά.
Θέλετε να μας πείτε ποια ηρωίδα είναι η αγαπημένη σας ή αυτή που πλησιάζει περισσότερο στην Φιλομήλα Λαπατά.
Ξεχωρίζω την ηρωίδα μου Lacryma Christi από το ομώνυμο μυθιστόρημα. Δεν έχω τις δικές της εμπειρίες ζωής, αλλά η ιστορία των συναισθημάτων της, ο τρόπος με τον οποίο φτάνει τελικά στην επίγνωση, είναι η δική μου ιστορία. Απλά την λατρεύω.
Πιστεύετε πως οι γυναίκες είναι τα θύματα ή οι δυνατοί κρίκοι στα βιβλία σας και κατά πόσο οι επιλογές τους επηρεάζουν την ζωή τους και συμβάλουν στα δεινά τους;
Πιστεύω πως οι γυναίκες είναι οι δυνατοί κρίκοι της ζωής. Και στα βιβλία μου, αλλά και στην ίδια την πραγματικότητα. Σαφώς και οι επιλογές μας δεν μπορεί παρά να επηρεάζουν τη ζωή μας. Δυστυχώς ή ευτυχώς (όπως το βλέπει κανένας) όλη μας η ζωή είναι ένα ολόκληρο σύστημα από επιλογές και συνέπειες. Από τα πιο απλά καθημερινά (τι φαγητό θα φάμε, ποιο έργο θα διαλέξουμε να παρακολουθήσουμε) μέχρι τα πιο πολύπλοκα, όπως ποιον θα ερωτευθούμε, αλλά και το πώς θα κρίνουμε τους άλλους, είναι όλα επιλογές μας. Η ζωή δεν ελέγχεται. Μπορούμε να ελέγξουμε μόνο το πώς θα αντιδράσουμε σε αυτά που μας συμβαίνουν. Οι επιλογές μας λοιπόν είναι η μοναδική μας ελευθερία.
Θα αναφερθώ συγκεκριμένα στο βιβλίο σας «Επικίνδυνες Λέξεις» και – ως δίδυμη – μου δημιουργήθηκε η μεγάλη απορία για το ότι βάλατε δύο ομοζυγωτικά δίδυμα, που συνήθως είναι πολύ δεμένα ψυχικά, να είναι άσπονδες φίλες. Τί σας έσπρωξε να φτάσετε τις ηρωίδες σε μια τέτοια ακρότητα;
Το μυθιστόρημα είναι αλληγορικό. Οι δίδυμες Μυρσίνη και Αταλάντη είναι όμοιες σαν δυο σταγόνες νερό, αλλά εντελώς ανόμοιες στο χαρακτήρα και διαλέγουν από μικρές τους ρόλους της καλής και της κακιάς κόρης, αντίστοιχα. Κουβαλούν στο βιογραφικό τους μεγάλο πόνο. Συμβολίζουν τις δυο «πλευρές» της προσωπικότητάς μας: τη θετική και την αρνητική. Τι θέλω να πω με αυτή την ιστορία; Πως δεν υπάρχει προσωπική ολοκλήρωση στη ζωή αν δεν αποδεχτούμε όλες τις επιμέρους πλευρές μας. Αποδοχή είναι η λέξη κλειδί. Από κει και πέρα είναι επιλογή μας ποια πλευρά θα προτιμήσουμε, δηλαδή ποιο ρόλο θα διαλέξουμε να παίξουμε στη ζωή μας.
Μένοντας στις «Επικίνδυνες Λέξεις» θα ήθελα να τονίσω ότι «ξεφύγατε» αρκετά από το συνηθισμένο χρονικό πλαίσιο σας και μεταφερθήκατε σε μια άλλη εποχή. Θέλατε να δώσετε την συνέχεια της γιαγιάς Αμαλίας ή νιώσατε την ανάγκη να κάνετε ένα διάλειμμα από τα συνηθισμένα σας και να γράψετε κάτι διαφορετικό;
Όταν άρχισα να γράφω το μυθιστόρημά μου «Επικίνδυνες Λέξεις» βρισκόμουν σε μια περίοδο κρίσης ταυτότητας. Μόλις είχαμε επιστρέψει από τη Νάπολη στην Ελλάδα με τον σύζυγό μου, για να μείνουμε μόνιμα, αλλά μας πρόλαβε μια νέα πρόταση εργασίας για εκείνον και ετοιμαζόμασταν να ξαναφύγουμε για την Ιταλία, αυτή τη φορά για τη Σαρδηνία. Ήμουν συναισθηματικά εξαιρετικά μπερδεμένη: Εδώ ή Εκεί; Ελληνίδα ή Ιταλίδα; Κάπως έτσι, θέλοντας να κατανοήσω καλύτερα τον εαυτό μου, άφησα για λίγο το ιστορικό μυθιστόρημα και άρχισα, ως ανάγκη ψυχής, το σύγχρονο. Το έγραψα όλο στη Σαρδηνία. Βγήκε από μέσα μου με μια πνοή, ως κατάθεση ψυχής.
Πώς βλέπει η Φιλομήλα Λαπατά την εξέλιξη της γυναίκας από τον προπερασμένο αιώνα μέχρι και τόση μέρα, ως άτομο, σύντροφο, μητέρα και ερωμένη;
Αν αναφερόμαστε στον Δυτικό κόσμο η εξέλιξη της γυναίκας, ειδικά τους δυο τελευταίους αιώνες, είναι θεαματική. Βέβαια, όλα έχουν επιτευχθεί με μεγάλες θυσίες από την πλευρά των γυναικών, γιατί τα καλά και τα άξια θέλουν επιμονή, υπομονή και προσωπικούς αγώνες. Η γυναίκα του Δυτικού κόσμου αγωνίστηκε πρώτα για τον εαυτό της και την προσωπική της ολοκλήρωση και κατόπιν για τη θέση της δίπλα στον άντρα ως ισοδύναμη σύντροφος. Και ακόμα συνεχίζει τους αγώνες. Όμως για τη γυναίκα του ανατολικού κόσμου (με ελάχιστες εξαιρέσεις) η πραγματικότητα δεν έχει αλλάξει καθόλου από εκείνη που ήταν δυο χιλιάδες χρόνια πριν. Δυστυχώς! Και κανένας από τον δυτικό κόσμο δεν μπορεί να επέμβει προς βοήθεια, ως σωτήρας! Ιστορικά, μια τέτοια «δοκιμή» αποδείχτηκε ολέθρια. Κατά τη γνώμη μου, η αλλαγή δεν «πέφτει» έτσι ξαφνικά από τον ουρανό. Η πραγματική αλλαγή, διαδικασία αργή η οποία γίνεται σε φάσεις, πρέπει να έρθει από τις ίδιες τις γυναίκες με αγώνες και αίμα.
Θα δούμε στο μέλλον την Φιλομήλα Λαπατά να γράφει ένα βιβλίο με ήρωα έναν άντρα;
Ποτέ δεν λέω ΠΟΤΕ! Όλα είναι πιθανά.
Πείτε μας λίγα λόγια για το νέο σας βιβλίο. Την προέλευση της ιστορίας και τους ήρωες.
Και αυτό το μυθιστόρημά μου βασίζεται σε αληθινή ιστορία. Έχει τίτλο «Η Επιστροφή» και αποτελεί το πρώτο από μια καινούργια σειρά με υπέρτιτλο «Οι Κόρες Της Ελλάδας». Πρόκειται για μια ιστορική μυθιστορηματική σειρά από γυναίκες Ελληνίδες μέσα από τη ζωή και τις περιπέτειες των οποίων δίνω την «τοιχογραφία» των τελευταίων διακοσίων χρόνων της ιστορίας μας.
Το μυθιστόρημα «Η Επιστροφή» είναι αυτοτελές και ατμοσφαιρικό. Αναφέρεται στην προεπαναστατική περίοδο της Ελλάδας και συγκεκριμένα από το 1790 και ολοκληρώνεται το 1838. Μια γυναίκα Ελληνίδα, με προφίλ για μενταγιόν, κόρη οικογένειας επιφανών αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 επιστρέφει από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα του 1836, έπειτα από αναγκαστική εικοσαετή απομάκρυνση απ’ την Ελλάδα, για να διεκδικήσει πίσω τον εαυτό της, για να εκδικηθεί όσους την στέρησαν απ’ την ταυτότητά της και να μπορέσει να ζήσει. Έχει βαθιές πληγές και ανοιχτούς λογαριασμούς με τον πατέρα της και τον πρώην αρραβωνιαστικό της. Οι λογαριασμοί προκλήθηκαν από μια θυσία δική της για να σώσει τον πατέρα της, θυσία που κατέληξε σε έναν απαγορευμένο έρωτα και σημάδεψε τη ζωή της οικογένειάς της κατά τη διάρκεια των προεπαναστατικών χρόνων στην Αθήνα.
Ο αναγνώστης παρακολουθεί τις ιστορίες των ηρώων, όπως εξελίσσονται πάντα πάνω στον ιστορικό «καμβά», με εξαιρετικές λεπτομέρειες καθημερινής διαβίωσης των αρχών του 1800 στην Αθήνα. Ανασυνθέτω, με ένα δικό μου τρόπο, την ατμόσφαιρα μιας ολόκληρης εποχής της ιστορίας μας, με επιμέρους ιστορίες που δένουν με την κεντρική ιστορία και πλουτίζουν την πλοκή. Έκτισα τους χώρους που μέσα τους κινούνται οι ήρωές μου. Χαρακτήρισα και τα πρόσωπα που περιβάλλουν τους πρωταγωνιστές. Πολλά από αυτά τα πρόσωπα στα οποία αναφέρομαι έχουν υπάρξει στο παρελθόν, στην Αθήνα των δυο τελευταίων αιώνων, και έχουν σημαδέψει με τις ζωές τους (όχι κατ’ ανάγκη επώνυμες) την ιστορία και την ταυτότητα της πόλης. «Η Επιστροφή» δεν είναι ένα ακόμα μυθιστόρημα για την Κωνσταντινούπολη. Είναι ένα μυθιστόρημα για την Ελλάδα και την Αθήνα του 1800.
Σας ευχαριστώ για τις πρωτότυπες ερωτήσεις.
Φιλομήλα Λαπατά
Συνέντευξη: Αγγελική Κατσιμάρδου.
