Να τα πούμε;
Παραμονή Χριστουγέννων σήμερα και παραδοσιακά μικροί και μεγάλοι ψέλνουν τα κάλαντα των Χριστουγέννων. Τα κάλαντα είναι από τα λίγα έθιμα που παρέμειναν και τηρούνται ευλαβικά για αιώνες, ειδικά στην Ελλάδα. Και φυσικά οι μέρα είναι αφιερωμένη στα παιδιά, αφού αυτά θα σηκώσουν στους ώμους τους αυτό το τόσο σημαντικό καθήκον να αναγγείλουν την γέννηση του Χριστού.
Τα παιδιά θα σηκωθούν αξημέρωτα και θα τρέξουν σε κάθε σπίτι και κάθε γειτονιά να ενημερώσουν τον «Νοικοκύρη του σπιτιού» για τον ερχομό του Κυρίου. Με την σειρά του ο Νοικοκύρης πρέπει να «επιβραβεύσει» τα παιδιά με τα ανάλογα «φιλέματα», δηλαδή με γλυκά κεράσματα και χρήματα. Στις μέρες μας έχει επικρατήσει το χρηματικό ποσό, ενώ παλιότερα τα γλυκά και τα φαγητά ήταν πιο διαδεδομένα. Οι καλαντιστές ρωτούν συνήθως «Να τα πούμε;» και περιμένουν την απάντηση «Να τα πείτε». Εάν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν με πολύ δυνατή φωνή έξω από την οικία δίστιχα σκωπτικά, επαναλαμβανόμενα:
«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,
άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»
Η λέξη «κάλαντα» προέρχεται από από τον πληθυντικό της λατινικής λέξης «calendae ή kalendae», που σημαίνει «αρχή του μήνα» και προέρχεται από το ελληνικό ρήμα «καλώ». Οι καλαντιστές «καλούν» τους πιστούς να ακούσουν τα νέα της γέννησης του Σωτήρος. Τα κάλαντα έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα με τα γνωστά «χελιδονίσματα» (κάλαντα της εαρινής πρωτοχρονιάς) όπου τα παιδιά έλεγαν το άγγελμα της πρωτοχρονιάς και έδιναν τις ευχές τους και διατύπωναν τις απαιτήσεις τους για φιλοδώρημα.
Τα κάλαντα ψάλλονται με τη συνοδεία του σιδερένιου τριγώνου, αλλά ενίοτε και άλλων μουσικών οργάνων και μοιάζουν περισσότερο με παραδοσιακά τραγούδια. Κάθε περιοχή έχει τα δικά της κάλαντα, ανάλογα με τα ήθη και τα έθιμα και τα ιδιώματα της περιοχής. Ας δούμε μερικά από αυτά:
Κάλαντα που ψάλλονται σε όλη την Ελλάδα
Καλήν εσπέραν, άρχοντες,
κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την θεία γέννησιν
να πω στ᾿ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρει η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται,
εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών
και ποιητής των όλων.
Σ’αυτό το σπίτι το ψηλό
πέτρα, πέτρα να μη ραγίσει,
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού,
χίλια, χίλια χρονιά να ζήσει.
Μακεδονίας:
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα,
τώρα Χριστός γιννιέτι.
Γιννιέται κι βαφτίζιτι
στους ουρανούς απάνου.
Όλοι οι Αγγέλοι χαίρουντι
κι όλοι δοξολογιούντι.
Και τα δαιμόνια σκάζουνε,
και σκάζουν και πλαντάζουν.
Σε τούτ᾿ το σπίτι πούρθαμε,
μι μάρμαρου στρουμένου.
Θράκης:
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες,
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε,
τους αρχαγγέλους, τους ιεράρχες.
Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες,
να πα να φέρ᾿τε μύρα και μόσχο.
Κι οι Αρχαγγέλοι για μύρο πάνε
και οι ιεράρχες για μόσχο τρέχουν.
Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν,
η Παναγιά μας ξελευθερώθη.
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.
Ηπείρου:
Ελάτε εδώ, γειτόνισσες
και εσείς γειτονοπούλες,
τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.
Να πάμε να γυρίσουμε
και βάγια να σκορπίσουμε,
να βρούμε και την Παναγιά,
οπού μας φέρνει τη χαρά.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.
Κοιμάται στα τριαντάφυλλα,
γεννιέται μες στα λούλουδα,
γεννιέται μες στα λούλουδα,
κοιμάται στα τριαντάφυλλα.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ,
τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.
Πελοποννήσου:
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
για εβγάτε, δέστε, μάθετε, πως ο Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι αναθρέφεται στο μέλι και στο γάλα,
το μέλι τρών᾿ οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοβότανο το λούζουντ᾿ οι κυράδες.
Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα,
κυρά μ᾿ όταν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου,
βάζεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλι
και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δαχτυλίδι.
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε,
μόνο σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε·
εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού πολλούς χρόνους να ζήση.
Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα,
δώστε μας και πέντ᾿, έξ᾿ αυγά, να πάμε σ᾿ άλλη πόρτα.
Αιγαίου:
Κάτω στα Ιεροσόλυμα, στης Βη- στης Βηθλεέμ την πόλη,
εκεί δεντρί δεν ήτανε, δεντρί- δεντρί ξεφανερώθη.
Κι ανάμεσα στους κλώνους του, αγγέ- αγγέλοι κι αρχαγγέλοι
κι ο Μιχαήλ Αρχάγγελος ξεφτε- ξεφτερουγά και λέει:
– Χριστέ, για δώσ᾿ μου τα κλειδιά και τα- και τα χρυσά κλειδάκια,
ν᾿ ανοίξω τον παράδεισο, να μπω, να μπω σε περιβόλι,
να κόψω μήλο δροσερό, να πιω, να πιω νερό δροσάτο,
να γείρω ν᾿ αποκοιμηθώ σε νε- σε νεραντζιά ’πό κάτω.
Και σας καληνυχτίζουμε, πεσέ- πεσέτε κοιμηθήτε,
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς, κι ευθύς ως σηκωθήτε,
στην εκκλησία τρέξετε όλοι, όλοι με προθυμίαν
και του Χριστού να ακούσετε τη θεί- τη θεία λειτουργία.
Δωδεκανήσων:
Aύτη είναι η ημέρα
όπου ήρθ᾿ ο Λυτρωτής
από Μαριάμ Μητέρα,
εκ Παρθένου γεννηθείς.
Άναρχος αρχήν λαμβάνει
και σαρκούται ο Θεός,
ο Αγέννητος γεννάται
εις την φάτνην ταπεινός.
Όσοι έχετε στα ξένα
να δεχθήτε με καλό
και του χρόνου με υγεία
τον Θεό παρακαλώ.
Κρήτης:
Καλήν εσπέραν, άρχοντες, κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την θεία γέννηση να πω στ᾿ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ᾿ η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.
Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
και κρουσταλλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα,
απού τον έχεις τον υγυιό το μοσχοκανακάρη,
λούζεις τον και στολίζεις τον και ’ς το σκολειό τον πέμπεις.
Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ᾿ ένα χρυσό βεργάλι
και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.
Είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για την βάγια:
Άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι
και κάτσε και ντουσούντιζε είντα θα μας ε-φέρεις,
γι᾿ απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι,
γι᾿ απάκι, για λουκάνικο, για αγριμιού κομμάτι,
κι από τον πίρο του βουτσιού να πιούμε μία γεμάτη.
Κι από την μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι.
Κι αν το ’χει κάμει η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.
Κι από το πιθαράκι σου λάδι ’να κουρουπάκι
κι αν είναι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ᾿ ασκάκι.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια.
Κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα,
ανοίξατε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.
Δώστε μας για τον κόπο μας, ό,τι ’ναι ο ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Και εις έτη πολλά!
Πόντου:
Χριστός γεννέθεν, χαρά στον κόσμον,
ακαλή ώρα, καλή σου ημέρα,
ακαλόν παιδίον οψές γεννέθεν.
Ψες γεννέθεν, ουρανεστάθεν,
τον εγέννησεν η Παναία,
τον ανέσταισεν Αειπαρθένος.
Εκαβάλλκεψεν χρυσόν πουλάριν,
εκατήη στο σταυροδρόμιν,
σταυροδρόμι και μυροδρόμι.
Έρπαξαν ατόν οι σκύλ᾿ Εβραίοι,
σκύλ᾿ Εβραίοι και μίλ᾿ Εβραίοι.
Ας σ᾿ αρχοντικά κι άσ᾿ σην καρδίαν,
γαίμαν έσταξεν, φλογήν κι άσ᾿ εφάνθεν.
Όπου έσταξεν κι εμυροστάθεν,
εμυρίσ᾿ ατόν ο κόσμος όλος.
Να μυρίσ᾿ ατόν κι εσύ, αφέντα,
εκατή στο σταυροδρόμιν.
Έμπα σον νουντάν κι έλα σην πόρτα,
έξου στέκουν τα παλληκάρια.
Έβγαλ᾿ τον κισέ και δος παράδας
έξου στέκουν τα παλληκάρια.
Και θυμίζουν στον νοικοκύρην,
νοικοκύρην και βασιλέαν.
Κύπρου:
Καλήν εσπέραν, άρκοντες,
κι αν εν ορισμός σας,
Χριστού την Θείαν γέννηση
να μπω, να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννιέται σήμερον,
στης Βηθλεέμ την πόλιν,
οι ουρανοί αγάλλονται
μαζί, μαζί κι η φύσις όλη.
Γεννιέται μες το σπήλαιον,
στην φάντη των αλόγων,
ο Βασιλιάς των ουρανών
τζι’ ο πλα… τζι’ ο πλάστης ημάς όλων.
Αντζέλοι εις στον ούρανον
ψάλλουν το «Εν υψίστοις»
τζιαι κάτω φανερώνεται
εις στους βοσκούς ο κτίστης.
Που την Περσίαν έρκουνται
τρεις μάγοι με τα δώρα,
έναν αστέριν λαμπερόν
τους ο- τους οδηγεί στην χώρα.
Τζιαι μπαίνουν μες το σπήλαιον, βρίσκουν την Θεοτόκον
τζιαι κράτεν στες αγγάλες της
τον ά- τον άγιόν της τόκον.
Γονατιστοί τον προσκυνούν
τζιαι δώρα του χαρίζουν,
σμύρναν, χρυσόν τζιαι λίβανον,
Θεόν-Θεόν τον ευφημίζουν.
Χριστιανοί σας είπαμεν
ούλην την ιστορίαν
του Ιησού μας του Χριστού
την γέ- την γένναν την αγίαν.
Δώστε τζιαι για τον κόπον μας
ότ’ είναι ορισμός σας
τζιαι ο Θεός μας ο Χριστός
’ναν’ πά- ’ναν’ πάντα βοηθός σας.
Χρόνια πολλά, να ζήσετε,
να ’στε ευτυχισμένοι
τζιαι στο κορμίν τζιαι στην ψυσσιήν
να σά- να σάστεν πλουμισμέμοι.
Βυζαντινά:
Άναρχος Θεός καταβέβηκε και εν τη Παρθένω κατώκησε.
Ερρουρέμ, ερρουρέμ, ερρουρερουρέμ, χαίρε Δέσποινα.
Βασιλεύς των όλων και Κύριος, ήλθε τον Αδάμ αναπλάσασθαι.
Άγιος, άγιος, άγιος υπάρχεις και Κύριος.
Γηγενείς, σκιρτάτε και χαίρετε, τάξεις των Αγγέλων ευφραίνονται.
Χερουβείμ, Χερουβείμ, χαίρε, χαίρε Παναγία Δέσποινα.
Δεύτε εν σπηλαίω κατίδωμεν, κείμενον εν φάτνη τον Κύριον.
Ερρουρέμ, ερρουρέμ, ερρουρερουρέμ, χαίρε Δέσποινα.
Εξ Ανατολών Μάγοι έρχονται, δώρα προσκομίζουσιν άξια.
Χερουβείμ, Χερουβείμ, χαίρε, χαίρε Παναγία Δέσποινα.
Ήκουσεν Ηρώδης το μήνυμα κι όλος εταράχθη ο δόλιος.
Άγιος, άγιος, άγιος υπάρχεις και Κύριος.
Πύλαι ουρανών ηνεώχθησαν, άγγελοι αυτόν ανυμνήτωσαν.
Άγιος, άγιος, άγιος υπάρχεις και Κύριος.
Χαίρουσα η κτίσις αγάλλεται και πανηγυρίζει, ευφραίνεται.
Ερρουρέμ, ερρουρέμ, ερρουρερουρέμ, χαίρε Δέσποινα.
Ψάλλοντες Χριστόν τον Θεόν ημών, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον.
Άγιος, άγιος, άγιος υπάρχεις και Κύριος.
Ω Παρθενομήτωρ και Δέσποινα, σώζε τους εις Σε καταφεύγοντας.
Χερουβείμ, Χερουβείμ, χαίρε, χαίρε Παναγία Δέσποινα.
Αυτά είναι μερικές από τις παραλλαγές που ψάλλονται σε Ελλάδα και Κύπρο και φυσικά αναφερθήκαμε και στα Βυζαντινά κάλαντα, αφού το έθιμο κρατεί από αιώνες. Τα κάλαντα της Ελλάδας είναι πολύ περισσότερα βέβαια, αφού κάθε περιοχή διαμόρφωσε τα δικά της και σε τοπικό επίπεδο. Σχεδόν κάθε περιοχή, κάθε νησί, ενίοτε και κάθε χωριό έχει τα δικά του ξεχωριστά κάλαντα και έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές. Από όποια περιοχή κι αν είστε, όποια κάλαντα κι αν ψάλετε, το μήνυμα είναι ένα: ο Θεάνθρωπος εγγενήθη και η ψυχή ηγάλθη!
Και του χρόνου!
Πηγή: https://ikivotos.gr/
https://el.wikipedia.org/wiki/
